امیرخان متقی؛ وزیر خارجه طالبان هم برای شرکت در نشست مشورتی فرمت مسکو راهی روسیه شده‌است.
سال گذشته روسیه به "دلیل عدم تشکیل حکومت همه‌شمول"، نماینده طالبان را به فرمت مسکو دعوت نکرد.
ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه رئیس جمهور پوتین برای افغانستان، روز دوشنبه ۳ میزان به خبرگزاری تاس روسیه گفت که از امریکا در این نشست دعوت نشده است.
این نشست با شرکت نمایندگان روسیه، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، چین، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان از روز جمعه در شهر کازان جمهوری تاتارستان روسیه برگزار می‌شود.
دستور کار نشست
از بحث درباره تشکیل حکومت فراگیر و مشارکت همه اقوام افغانستان در ساختار قدرت سیاسی، به عنوان مهم‌ترین موضوعات در دستور کار این نشست نام برده می‌شود. این چیزی است که هم در سخنان ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه رییس جمهور روسیه در امور افغانستان مورد تاکید قرار گرفته و هم در موضع‌گیری ماریا زاخارووا؛ سخنگوی وزارت خارجه.
از سوی دیگر، سفیر دایم روسیه در سازمان ملل نیز در نشست ویژه شورای امنیت درباره افغانستان بر حمایت مسکو از "مصالحه ملی" در افغانستان تاکید کرد.
بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که فرمت مسکو در پی دریافت راه حلی سیاسی برای بن‌بست کنونی در افغانستان است و آن را در مشارکت عادلانه و معنی‌دار تمام اقوام و جریان‌های سیاسی در قدرت می‌داند.
با این حال، پیش‌بینی می‌شود که در این نشست، درباره رشد تروریزم و افراط‌گرایی، کشت و قاچاق مواد مخدر، امنیت مرزی و حقوق زنان و دختران نیز بحث شود و در بیانیه پایانی هم مواضع اصولی کشورها و سازمان‌های شرکت‌کننده در این زمینه‌ها مورد تاکید قرار بگیرد.
شرکت‌کنندگان
حضور فعال نمایندگان تمام همسایگان افغانستان و قدرت‌های مهم منطقه و جهان در نشست فرمت مسکو به این پلتفرم، اعتبار و اهمیت مضاعف می‌بخشد. به باور بسیاری از کارشناسان، خروج غیرمسئولانه نیروهای اشغالگر ناتو و امریکایی از افغانستان، بیش از هر چیزی مسئولیت قدرت‌های منطقه و بلوک شرقی قدرت جهانی در قبال مدیریت این بحران منطقه‌ای را چندبرابر کرده‌است.
آنها تاکید میکنند که اکنون افغانستان بیش از هر زمان دیگری نیازمند ابتکارات منطقه‌ای برای عبور از بحران است؛ در غیر آن صورت، تعمیق، تشدید و گسترش بحران، چالش‌های سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیک تازه‌ای را برای منطقه ایجاد خواهد کرد و کشورهای پیرامون از این بحران، متاثر خواهند شد.
بنابراین، طیف طرف‌های شرکت‌کننده در فرمت مسکو، امکانات این پلتفرم برای مدیریت و مهار بحران و ارائه راه حل‌‌های فوری، کوتاه مدت و زودبازده برای آن را توسعه می‌دهد.
در غیاب امریکا
عدم دعوت از امریکا در فرمت مسکو پیش از آن‌که یک نقطه ضعف باشد، نقطه قوت است؛ زیرا امریکا خود عامل اصلی ایجاد، گسترش و تشدید بحران‌های ناشی از افغانستان محسوب می‌شود. بدتر از همه اینکه واشنگتن و متحدانش، به طرزی غیرمسئولانه، حاضر به پذیرش نقش منفی خود در فجایع افغانستان نیستند و این امر، امکان مواجهه معقول با ابعاد پیچیده این بحران چندلایه را به شدت محدود می‌سازد.
بنابراین، عدم دعوت از امریکا دو نکته مهم را برجسته می‌سازد: یکی اینکه فدراتیو روسیه با مشارکت مؤثر شرکای خود به دنبال مدیریت بحران منطقه‌ای افغانستان با استفاده از ظرفیت‌های موجود در خود منطقه است و نمی‌خواهد با شرکت‌دادن عامل اصلی این بحران، وضعیت را برای کار مستقل محورهای منطقه‌ای دشوار کند، و دوم اینکه این پلتفرم، مصمم به ارائه راهکارهای عملی برای مساله افغانستان است و در این میان، مایل نیست به دام بازی‌های ژئوپلیتیک یا تعارض منافع ابرقدرت‌ها سقوط کند.
اهمیت فرمت مسکو
شماری از ناظران غربی یا وابسته به غرب همواره تلاش کرده‌اند تا از اهمیت و اعتبار فرمت مسکو به مثابه یک پلتفرم شرقی برای مدیریت یک بحران منطقه‌ای بکاهند و قدرت، ظرفیت و اراده کشورها و سازمان‌های شرکت‌کننده در آن را اندک نشان دهند. آنها پیوسته بر این نکته تاکید میکنند که هرگونه راه حل برای بحران افغانستان، همچنان از غرب می‌گذرد و بدون تغییر موضع امریکا و شرکای راهبردی‌اش، هیچ تلاش دیگری برای عبور از بحران افغانستان، به نتیجه نخواهد رسید.
این در حالی است که با خروج غیرمسئولانه نیروهای امریکایی و ناتو از افغانستان، حتی پایدارترین شرکای امنیتی و ژئوپلیتیک امریکا در منطقه و جهان نیز به این نتیجه رسیدند که واشنگتن، هرگز شریکی مطمئن و قابل اعتماد نیست و تکیه بر تعهدات امنیتی، پیمان‌های استراتژیک و زد و بندهای ژئوپلیتیک با ایالات متحده، تضمینی مطمئن برای امنیت و ثبات در دنیای عمیقا بی‌ثبات و ناپایدار نخواهد بود. امریکا همان کشوری بود که علیرغم امضا و انعقاد دو پیمان استراتژيک و امنیتی، افغانستان را تنها رها کرد و بدتر از آن، با قطع شریان کمک‌های مالی بین‌المللی و انسداد دارایی‌های بانکی افغانستان، موجب فقر و فروپاشی اقتصادی و گسترش گرسنگی منجر به بحران فاجعه‌بار انسانی در این کشور شد. بنابراین، واشنگتن در هرگونه تلاشی درباره بحران افغانستان، هرگز نمی‌تواند بخشی از راه حل باشد.
معنای دیگر این سخن آن است که بحران چندلایه افغانستان، نیازمند ابتکاری منطقه‌ای است؛ ابتکاری که با تجمیع منافع مشروع، نگرانی‌ها، دغدغه‌ها و مسئولیت‌های اصولی کشورهای منطقه به رهیافتی عملی برای عبور از بحران بیانجامد و پلتفرم فرمت مسکو از این ظرفیت منحصر به فرد برخوردار است.
حضور نماینده طالبان
امیرخان متقی؛ وزیر امور خارجه طالبان هم در نشست فرمت مسکو دعوت شده و حضور خواهد داشت. این در حالی است که در نشست سال گذشته، به دلیل امتناع طالبان از تشکیل دولت فراگیر، از نمایندگان آنها دعوت نشده بود. با این حال، به نظر می‌رسد که حضور متقی در این نشست، یک فرصت است تا طرف‌های شرکت‌کننده، خواسته‌ها، دغدغه‌ها و نگرانی‌های‌شان را مستقیما با او در میان بگذارند و خواستار پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری طالبان در این زمینه‌ها شوند. هرچند این ملاحظه نیز وجود دارد که طالبان ممکن است از فرصت حضور در این نشست برای لابی‌گری، کسب مشروعیت و گسترش تعامل خود با کشورها و سازمان‌ها استفاده کنند.
چشم‌انداز آینده
همان‌گونه که در بالا هم اشاره شد، فرمت مسکو یک پلتفرم شرقی برای پرداختن به بحرانی منطقه‌ای است که از افغانستان ناشی می‌شود؛ بنابراین، در غیاب غرب و ترک مسئولیت امریکا و متحدانش، این پلتفرم می‌تواند بحران افغانستان را در مرکز توجهات قرار دهد و برای دریافت راه حل و برون‌رفت از آن، ابتکار عمل ارائه کند. بسیاری از ناظران معتقد اند که بحران افغانستان، نیازمند یک ابتکار منطقه‌ای است و قدرت‌های بیگانه نه تنها قادر یا مصمم به حل آن نیستند؛ بلکه با اشغالگری، توطئه‌چینی و مداخله‌گری، آن را گسترش می‌دهند و تشدید میکنند. بنابراین، فرمت مسکو یک زمینه منحصر به فرد و استثنایی برای دریافت راه حلی شرقی برای بحران منطقه‌ای افغانستان به حساب می‌آید.