به گزارش اسپوتنیک، مسئله مشترک در مراودات آبی ایران و افغانستان در طی 115 سال تسهیم آب بوده است. چالش‌های متعدد برآمده از تسهیم آب‌های مشترک در حدی حائز اهمیت است که می‌توان ادعا کرد آب یکی از مهم‌ترین مسائلی است که روابط خوب میان دو کشور ایران و افغانستان را که پیوندهای ناگسستنی بسیاری در زمینه‌های تاریخ، زبان، فرهنگ و قرابت‌های نژادی دارند، تحت شعاع قرار داده است.
حقآبه ایران از دریای هیرمند (هلمند) موضوع امروز و دیروز و دوره حکومت طالبان نیست. اختلاف میان ایران و افغانستان بر سر حقابه در دولت‌های اشرف غنی و حامد کرزای نیز بوده که طرف ایران ادعا میکند که همواره از سوی طرف افغان نادیده گرفته شده است.
در شرایط فعلی با توجه به اینکه طالبان نیز حاضر نیست حقآبه ایران را بپردازد اتخاذ سیاست‌های جدید باید در دستور کار نهادهای مربوطه در کشورمان قرار گیرد تا بتوان با استفاده از اهرم های فشار، حکومت فعلی در افغانستان را وادار به اجرای معاهدات فیمابین کرد.
ابراهیم رحیم پور معاون سابق وزیر امور خارجه درخصوص مساله حقآبه و بدعهدی طالبان در عمل به معاهده ایران و افغانستان گفت: فکر می کنم ما نباید بی عرضگی خودمان در تامین آب مردم را گردن خارجی بیاندازیم. بنده در زمانی که مسئولیت داشتم چندین بار در مرز جلسه داشتم، پیش حامد کرزی و اشرف غنی رفتم ملاقات متعددی انجام شد اما در نهایت پیگیری نشد. باید بگویم که این مساله فقط متعلق به دوره طالبان نیست مساله مربوط به افغانستان است.
دو کار خوبی که قبل از انقلاب انجام شد یکی قرارداد 1975 بود و دیگری شفیق-هویدا در سال 1351 بود که هر دو عالی بودند. حقآبه ما حدود 720 میلیون متر مکعب در سال است که باید وارد کشور شود.
در عین حال طرف ایران به این باور است که طالبان آب را به سمت شوره زار ایلا کرده است که به ایران نرسد و این اقدام طالبان در سرریز کردن آب به سمت شوره زار برای این که به ایران نرسد، یک کار عمدی، غیر همسایگی و غیر منصفانه خوانده است.
فرزاد رمضانی بونش، کارشناس مستقل و تحلیلگر مسایل بین المللی و منطقوی ایران می‌گوید که نزدیک به دو سال روی کار آمدن و حضور طالبان در کابل و دولت امارت اسلامی، در واقع طالبان تلاش کرده است که با یک رویکرد ویژه ای به مسئله هیدروپولوتیک یا تحولات آبی با ایران و به ویژه در حوزه دریا هلمند توجه کند.
وی افزود: "در این زمینه به نظر می رسد که در واقع طالبان تلاش می کند که با یک نوع رویکرد تعللی و اخذ امتیاز بیشتر از ایران بتواند در واقع منافع بیشتری در این زمینه از ایران به دست بیاورد."
وی در ادامه تاکید کرد که در یکسال گذشته، به نظر می رسد که دولت ایران تلاش های بیشتری را برای تثبیت شرایط و به نوعی که طالبان برای ارائه حقابه ایران عمل کند،انجام بدهند.
بونش: اما به نظر می رسد که طالبان و یا در واقع مقامات اجرایی و یا مقامات اصلی آن جریان و یا آنچه که در کابل در قدرت دارند حاضر نیستند که گام های بیشتری را در این زمینه بردارند و عملا با رویکردهای مختلفی و یا در واقع ایجاد بهانه های مختلف از واگذاری حقابه ایران عملا در واقع کناره می جویند.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران از سفر علی اکبر محرابیان و حسین امیرعبداللهیان روسای وزارت انرژی و وزارت امور خارجه و حسن کاظمی کومی نماینده ویژه ایران در امور افغانستان به یک مأموریت ویژه برای نظارت بر توافق و پشرفت آب دریا هلمند خبر داد. اختلاف بر سر آب دریا هلمند با طالبان پیش از این گفتگو شده بود.
ایران مدعی است که طالبان حقوق ایران را به رسمیت شناختند، اما در اجرای آن کند هستند.
مصطفی مهامی، نماینده رئیس جمهور ایران در شهر سیستان و بلوچستان که به ویژه از کمبود آب از افغانستان رنج می برد با بیان اینکه در سیاست مقامات ایران در مورد مناقشه آب این واقعیت که طالبان دست نشانده امریکا هستند را در نظر نمی گیرد، گفت: تلاش برای مذاکره دوستانه معنا ندارد، باید از هر وسیله فشار استفاده شود.
سوال اصلی اینجا است که چگونه می توان طالبان را برای اجرای توافقنامه آب راضی کرد؟ دلیل عدم اجرای تعهدات طالبان چیست؟
در این مورد آقا اکمل بقا کارشناس مسائل سیاسی در مصاحبه با خبرگزاری اسپوتنیک گفت: ایران از جمله حامیان سر سخت 20 ساله‌‌ی طالبان در افغانستان بود و این گروه را از دید ایدئولوژیکی برای خود نزدیک می‌دانند.
وی افزود: "ایران جهت مهار ناتو و امریکا در منطقه از طالبان تروریست سال ها حمایت کرد و محاسبه شان این بود که "امارت اسلامی" میتواند، منافع ایران را در منطقه تامین کند، که مطمئنا این محاسبه ایران در نزدیکی های زود نتیجه معکوس خواهد داشت."
این کارشناس خاطر نشان کرد، بعد از سقوط نظام جمهوریت در افغانستان، تمام دغدغه‌های ایران امنیت و حقآبه هیرمند (هلمند) بر اساس معاهده سال 1351 هجری شمسی است. اظهارات اخیر آقای متقی در اسلام آباد و اظهارات مقامات ایرانی بیان‌گر تنش بین طرفین است و دپیلماسی طرفین به مرحله بن‌وبست خود رسیده است.
به باور این کارشناس مسائل سیاسی؛ "طالبان اهل سخن و دیپلوماسی نیستنند، این گروه نه تنها قادر به حل مسله حق‌آب ایران خواهد بود بلکه حاکمیت این گروه امنیت ایران و منطقه را هم به خطر مواجه خواهد کرد و این چیزی که ایران خود این کشور انتخاب کرده است."