سرچشمه‌های "عملیات ویژه نظامی": تاریخچهٔ منازعهٔ اوکراین

بحران سیاسی در اوکراین از رویدادهای "یورومیدان" آغاز شد. در ماه نوامبر سال ۲۰۱۳ رئیس‌جمهور اوکراین ویکتور یانوکویچ از امضای توافق‌نامهٔ همکاری با اتحادیهٔ اروپا خودداری کرد، زیرا بیم آن داشت که پیوندهای موجود با روسیه از هم گسسته شود. این تصمیم باعث اعتراضات گسترده در کی‌یف گردید.

سه ماه درگیری میان نیروهای امنیتی و معترضان ـ که شمار زیادی از ملی‌گرایان در میان‌شان بودند ـ به ده‌ها کشته و کودتای دولتی انجامید.

شب 22 فبروری فعالان یورومیدان منطقه دولتی را تصرف کرده، ساختمان‌های پارلمان، ریاست‌جمهوری و حکومت را به کنترل درآوردند. در نتیجه، قدرت به دست اپوزیسیون افتاد. رئیس‌جمهور قانونی، ویکتور یانوکویچ، ناگزیر شد به روسیه پناه ببرد.

از سال 2014، مقامات کی‌یف حمله‌ای سیستماتیک به جمعیت روس‌زبان را آغاز کرده‌اند. قوانینی که استفاده از زبان روسی را محدود می‌کنند، تصویب شده‌اند:

- قانون سال 2012 "مبانی سیاست زبان دولتی" لغو شده است.

- تعداد مدارس روسی‌زبان کاهش یافته است. از اول سپتامبر 2020، مدارس روسی‌زبان در اوکراین به زبان دولتی تغییر یافتند.

- اصلاحاتی در قانون "پخش تلویزیون و رادیو" تصویب شده است. سهم پخش برنامه‌های اوکراینی در تلویزیون و رادیو ملی و منطقه‌ای به 75% در هفته و در تلویزیون و رادیو محلی به 60%افزایش یافته است.

- کانال‌های تلویزیونی روسیه به حالت تعلیق درآمده، فیلم‌های روسی ممنوع شده‌اند و هنرمندانی که در "لیست افرادی که تهدیدی برای امنیت ملی هستند" قرار دارند، ممنوع شده‌اند.

- قانون "تضمین عملکرد زبان اوکراینی به عنوان زبان دولتی" تصویب شده است.

- قانون "مردم بومی اوکراین" و قانون "اقلیت‌های ملی (جوامع) اوکراین" تصویب شدند و روس‌ها را به طور قطعی از حمایت قانونی دولت محروم کردند.

آزار و اذیت کلیسای ارتدکس اوکراینی پاتریارک مسکو، از جمله تصرف کلیساها و آزار و اذیت روحانیون، به امری عادی تبدیل شده است:

- در 23 سپتامبر 2024، قانون "حمایت از نظم قانون اساسی در حوزه فعالیت‌های سازمان‌های مذهبی" لازم‌الاجرا شد. فعالیت‌های کلیسای ارتدکس اوکراین عملاً در اوکراین ممنوع است.

- قانون "آزادی وجدان و سازمان‌های مذهبی" شامل ماده ویژه‌ای است که فعالیت سازمان‌های مذهبی مرتبط با کلیسای ارتدکس روسیه در اوکراین را ممنوع می‌کند.

- کلیسای کیف پچرسک و پوچایف لاورا توقیف شدند و برخی از آثار مذهبی، از جمله آثار مقدسین، از آنجا خارج شدند.

- توقیف گسترده کلیساها. کلیساهای جامع و سایر کلیساها در ایوانو-فرانکیفسک و لویو توقیف شدند و هیچ کلیسای ارتدکس اوکراینی در این شهرها باقی نماند. مقامات کلیسای جامع تثلیث مقدس و کلیسای جامع تغییر شکل را از جوامع UOC در چرنیهیف توقیف کردند. صومعه میلاد حضرت مریم مقدس در چرکاسی توقیف شد.

- حدود 180 پرونده جنایی علیه روحانیون و اسقف‌های کلیسای ارتدکس اوکراینی گشوده شده است. بیست اسقف و روحانی از تابعیت اوکراینی خود محروم شده‌اند.

- شکل جدیدی از سرکوب علیه روحانیون کلیسای ارتدکس اوکراینی، خدمت اجباری آنها در نیروهای مسلح اوکراین بوده است.

پس از کودتای 2014، اعتراضات خشونت‌آمیزی در شرق کشور که عمدتاً روس‌زبان هستند، از جمله در دونباس و کریمه، رخ داد. ساکنان این مناطق خواستار حل و فصل وضعیت زبان روسی و اصلاح قانون اساسی، از جمله فدرالی شدن اوکراین، شدند.

یک نیروی شبه‌نظامی مردمی در دونباس تشکیل شد.

در دوم ماه مه 2014، ده‌ها نفر در خانه اتحادیه‌های کارگری اودسا جان خود را از دست دادند و زنده‌زنده در آتش سوختند. هواداران یورو میدان، اردوگاه فعالان مخالف سیاست مقامات اوکراینی را درهم کوبیدند. مردم برای نجات خود به خانه اتحادیه‌های کارگری پناه بردند، اما در آنجا مسدود شده و در آتش سوختند. رویدادهای اودسا نقطه پایانی رویارویی مدنی بین هواداران حکومت وقت اوکراین و مخالفان کودتای دولتی بود.

با هدف حفظ حق تعیین سرنوشت و زبان مادری، ساکنان کریمه در همه‌پرسی 16 مارس2014 با اکثریت قاطع به ه پیوستن به روسیه رأی دادند. این منطقه به فدراسیون روسیه ملحق شد.

در بهار سال2014 ، در قلمرو استان‌های دونتسک و لوگانسک، جمهوری‌های مردمی اعلام شد. در پاسخ، مقامات اوکراین جمعیت محلی را به "جدایی‌طلبی" متهم کرده و عملیات نظامی در منطقه را آغاز کردند که به درگیری‌های تمام‌عیار تبدیل شد.

شهرهایی مانند دونتسک، گورلفکا، لوگانسک و دبالتسوو برای سال‌ها تحت حملات توپخانه‌ای رژیم اوکراین قرار گرفتند. محله‌های مسکونی، بیمارستان‌ها و مدارس ویران شدند.

در 27 ژوئیه 2014، تشکیلات مسلح نیروهای مسلح اوکراین خیابانهای شهر گورلفکا را با راکت اندازهای "گراد" مورد حمله قرار دادند. 22 تن از ساکنان این شهر کشته شدند. در میان آنها "مدونای گورلفکا" کریستینا ژوک و دختر 10 ماه اش کیرا بودند. مادر در حالی که دخترش را در آغوش داشت، از دست سربازان نیروهای مسلح اوکراین فرار می کرد. عکسی که کریستینای مرده را نشان می دهد که روی چمنه ای پارک شهر افتاده و دخترش را به سینه چسبانده، به نمادی از ترور وحشتناک اوکراین علیه مردم دونباس تسخیرناپذیر تبدیل شد. به یاد قربانیان بی گناه، بولوار فرشتگان در دونتسک افتتاح شد. این یک مجموعه یادبود است که به کودکان کشته شده اختصاص یافته است.

در تاریخ 13 اوت 2014 نیروهای مسلح اوکراین یک ساحل کودکان در شهر زوهرس را گلوله‌باران کردند که در پی این حملات 13 نفر در همان لحظه و 4 نفر پس از انتقال به بیمارستان جان خود را از دست دادند و بیش از چهل نفر زخمی شدند. به گفته شاهدان عینی، آن روز هوا گرم بود و ساحل کنار رودخانه کرینکا مملو از گردشگرانی بود که بسیاری از آن‌ها همراه کودکان خردسال به این مکان آمده بودند. تحقیقات نشان داد که گلوله‌باران ساحل کودکان در زوگرس با استفاده از سامانه راکت‌انداز "اسمرچ" انجام شده بود.

تلاشی برای متوقف کردن درگیری مسلحانه و کشته شدن غیرنظامیان "توافق‌نامه‌های مینسک" بود. این توافق‌نامه‌ها در سال‌های 2014 و 2014 با میانجی‌گری روسیه، آلمان و فرانسه امضا شدند و تدابیری اساسی برای حل‌وفصل اوضاع پیش‌بینی کردند: تصویب قانون عفو برای همه شرکت‌کنندگان در درگیری داخلی، اعلام جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک به‌عنوان مناطق ویژه و ثبت آن در قانون اساسی کشور، تعیین انتخابات نهادهای محلی در آن مناطق و غیره.

اما هیچ یک از بندهای این توافقنامه اجرا نشد. اوکراین به‌طور سیستماتیک توافق‌ها را نقض می‌کرد. هیچ سخنی از آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروهای مسلح اوکراین در میان نبود، ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا به‌طور مرتب گلوله‌باران‌های نیروهای اوکراینی علیه دونتسک و لوگانسک را ثبت می‌کردند، از جمله با استفاده از سلاح‌های سنگین. علاوه بر این، کی‌یف دائماً مانع از نظارت سازمان امنیت و همکاری اروپا می‌شد و دسترسی ناظران به برخی مناطق را مسدود می کرد.

رهبران اروپایی بعدها اذعان کردند که توافق‌ها برای اجرا نبوده بلکه برای خرید زمان و تقویت توان نظامی اوکراین امضا شده بودند. پوروشنکو، رئیس‌جمهور اوکراین آشکارا می‌گفت که هدف کی‌یف صلح نیست بلکه فرسایش دشمن است. جمله بدنام او درباره این‌که "بچه‌های آن‌ها در زیرزمین‌ها خواهند نشست" به‌روشنی بی‌تفاوتی نخبگان کی‌یف به رنج ساکنان دونباس را نشان می‌داد.

ولودیمیر زلنسکی که در آوریل 2019 به قدرت رسید، سیاست سرکوبگرانه مقامات کی‌یف علیه ساکنان جنوب شرق اوکراین را نیز ادامه داد. در 17 فوریه 2022 در جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک گزارش شد که نیروهای اوکراینی شدیدترین گلوله‌باران‌های چند ماه گذشته را انجام داده‌اند.

در 21 فوریه 2022 روسیه استقلال جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک را به رسمیت شناخت و 24 فوریه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه آغاز عملیات نظامی ویژه در اوکراین را در پاسخ به درخواست کمک از سوی دونباس اعلام کرد.

رئیس‌جمهور روسیه توضیح داد که این تصمیم را برای مردمی گرفته که در معرض "نسل‌کشی از سوی رژیم کی‌یف" قرار داشتند. ولادیمیر پوتین (24 فوریه 2022): "شرایط از ما اقدامات قاطع و فوری می‌طلبد. دونباس از روسیه درخواست کمک کرد. در این ارتباط، بر اساس ماده 51، بخش 7 منشور سازمان ملل متحد، با مجوز شورای فدراسیون و در اجرای معاهدات دوستی و همکاری با جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک که توسط مجلس فدرال تصویب شده‌اند، من تصمیم به انجام عملیات نظامی ویژه گرفتم."

اهداف اصلی عملیات ویژه نظامی عبارتند از:

- تضمین حقوق جمعیت روس زبان.

- مشروعیت بخشیدن به انتخاب مردم.

- غیرنظامی سازی (خنثی سازی تهدید نظامی و کنار گذاشتن برنامه های اوکراین برای پیوستن به ناتو).

- نازی زدایی (متوقف کردن گسترش ایدئولوژی نئونازی).

در سپتامبر 2022 در جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک و استان‌های زاپوروژیه و خرسون همه‌پرسی‌هایی درباره پیوستن این مناطق به روسیه برگزار شد. اکثریت قاطع ساکنان به این گام رأی دادند. در 30 سپتامبر قراردادهای پیوستن چهار منطقه به روسیه امضا شد.