اومی فاروا (Ume Farwa) در نشریه «Asia Times»، چاپ هانکانگ می نویسد، زمان کنونی بهترین امکان آزمایش نمودن خصوصیت این اصل عالی دیپلوماتیک را فراهم می سازد. دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا انتیرناسیونالیزم را به باد فنا داد و حالا در زیر بیرق ناسیونالیزم عوامفریبانه شنا می کند و از همینرو ظهور نظم جهانی بعد امریکایی، قرار معلوم، چندان دور نمی باشد. مشارکت امریکایی و ایتلاف های امریکایی در تمام جهان تغییر میکنند و این خاصتاً در پاکستان محسوس است که روابط آن با روسیه دوران صمیمیت نو پشت سر میگذارد.
بازدیدهای نمایندگان هردو کشور به سطح عالی در عناوین روزنامه ها به چشم میخورند. در تاریخ 25 سپتمبر قطعات ممتاز نیروهای عملیات خاص روسیه و پاکستان تمرینات دوهفته یی مشترک ضدتروریستی بنام «دوستی- 2017» آغاز کردند.
اگر به تاریخ روابط دو کشور نگاه کرد، پس روشن میشود که دوستی مجبورانه بین اسلام آباد و مسکو، قاعده تاً، زمان آغاز میشود، وقتیکه در روابط پاکستان — امریکا مشکلات ایجاد میگردند و این در لحظه خاتمه می یابد، وقتیکه این روابط دوباره احیا میشوند. اگرچه در این مناسبات دوجانبه عناصر زیادی موجود اند، عامل امریکایی مسلط تر محسوب میشود. به این ارتباط سوال بوجود می آید — آیا این صمیمیت بوجود آمده اخیر در صورت بازگشت مناسبات پاکستان — امریکا به مسیر عادی حفظ خواهد شد یا خیر؟
پاسخ به این سوال به دو عامل — به اینکه، پاکستان چگونه مناسبات دوجانبه خود را متنوع تر خواهد ساخت و همچنان مهارت روسیه در مورد حفظ توازن بین هند و پاکستان، مربوط می باشد.
سیاست به مثابه شیوه دفاع از خود
مساله سیاست خارجی پاکستان از استقلال آن از دو ابرقدرت در صورت حفظ توازن همزمان مناسبات پیچیده خود با دشمن اصلی هند تشکیل شده است. پاکستان بجای تنوع مناسبات خود و دول عمده همیشه به انتخاب یکی از آنها و پیشبرد این مناسبات به مثابه به تن کردن زره سنگین، ترجیح میداد. در چنین سیاست واقعی هیچ چیزی اشتباه آمیز، به استثنای یک نتیجه وجود ندارد و آن اینکه کشور باداران پیدا می کند، نه دوستان. از مدتها قبل بر ضرورت تجدیدنظر بر سیاست خارجی پاکستان تاکید میشود. ولی نسبت اصطحکاک ها بین اسلام آباد و واشنگتن که بر عکس العمل جوابیه بنا شده، برخورد پاکستان آن را به سوی روسیه سوق مینماید.
مسکو سعی مینمود با پاکستان روابط دوستانه برقرار نماید، ولی مناسبات نزدیک آن با هند نزدیک شدن پاکستان — روسیه را پیچیده تر می ساخت. در دوران سال های 1947 تا 1950 و همچنان در دوران سال های 1965 تا 1969 اتحاد شوروی و پاکستان در عرصه معارف، تجارت و فرهنگ باهم همکاری میکردند. اتحاد شوروی نقش کاملاً فعال در پروسه قطع جنگ هند و پاکستان در سال 1965 بازی کرد و به امضای اعلامیه تاشکند در سال 1965 مساعدت نمود. کارخانه ذوب فولاد پاکستان به نشانه مشخص دوستی آنها در سال های 1970 مبدل گشت. ولی موضعگیری نسبت به جنگ سال 1971 هند — پاکستان و ویتو کردن فیصله نامه پیشنهادی پاکستان در مورد پاکستان شرقی، بنگله دیش امروزی، به روابط دوجانبه ضرر رساند. مناسبات بین دو کشور بعد از مداخله اتحاد شوروی در افغانستان در سال 1979 هرچه بیشتر وخیمتر شدند.
رقص دیپلوماتیک استراتیژیکی در چهار جهت
این سردی تا لحظه ادامه داشت، وقتیکه روسیه بررسی نمودن پاکستان به مثابه دولت مهم ستراتیژیک آغاز کرد. در سال 2005 همکاری بین هند و ایالات متحده امریکا شکل قابل ملاحظه هرچه بیشتر کسب کرد و این امر شرایط را برای عقد موافقت نامه هند — امریکا راجع به استفاده ملکی از انرژی اتمی در سال 2008 ایجاد کرد. کرملن دهلی نو را از صمیمیت روزافزون در مناسبات با واشنگتن برحذر داشت، در حال که بین پاکستان و ایالات متحده امریکا در مورد جنگ نامنهاد برضد ترور اختلاف بروز نمود.
در سال 2011 در نتیجه حمله نیروهای ناتو تحت رهبری امریکا بر پوسته در شهر سلاله(Salala) مناسبات دوجانبه تا سطح بسیار پائین کاهش یافتند. روسیه این حمله را محکوم کرد و در همان سال رئیس جمهور ولادیمیر پوتین بصورت علنی از درخواست پاکستان در مورد شمول در سازمان همکاری شانگهای حمایت نمود. در اگست سال 2013 دگر جنرال روسی ولادیمیر چیرکین از پاکستان بازدید نمود و مسایل را مورد بحث قرار داد که به پیشبرد عملیات در عرصه دفاعی و امنیتی مربوط میشدند.
همکاری در عرصه امور دفاعی زمانی به حد مهم در سال 2014 رسید، وقتیکه روسیه قیودات خود بر فروش سلاح به پاکستان را لغو کرد و خبر راجع به این در عناوین روزنامه های در دهلی نو منتشر شد. باوجود اعتراضات شدید هند، روسیه در این سال به پاکستان چهار هلیکوپتر جنگی Mi-35M ارسال کرد. مذاکرات راجع به صدور طیارات شکاری Su-35 و همچنان تمرینات نظامی «دوستی 2017» دهلی نو را خشمگین ساخت. ولی روسیه در حال حاضر سعی می ورزد، در واقعیت امر، تعادل در مناسبات با هند و پاکستان جستجو کند. مسکو راجع به تمرینات مشترک با هند اعلام داشت که در دوران روزهای 19 تا 29 اکتوبر برگزار میشوند.
نظریه روسیه روشن است — این کشور جهت تحکیم مواضع خود در صحنه جهانی تلاش می ورزد. از همینرو مناسبات خود را با پاکستان در جهات مانند امور دفاعی، همکاری نظامی، دیپلوماسی و مبارزه با تروریزم جهانی بهبود می بخشد. پاکستان با محاسبات استراتیژیک مسکو سازگاری دارد، ولی موضعگیری روسیه به ارتباط اهداف ستراتیژیک پاکستان ناروشن باقی می ماند.
ازدواج بر بنیاد محاسبه امکانات را محدود می سازد
یکبار دیگر باید گفت که بصورت مشخص مسایل استراتیژیک و همکاری در عرصه دفاعی بازهم به مثابه اساس برای نزدیکی چندی قبل منافع پاکستان و روسیه باقی می ماند.
نارضایتی پاکستان در باره بیانات مکرر واشنگتن راجع به «انجام دادن کار بیشتر» در مبارزه با گروه های تروریستی در این کشور و همچنان سیاست کوتاه بینانه آن در افغانستان ازدواج به اساس محاسبه با مسکو را تحکیم می بخشد. اساس برای عکس العمل معکوس نسبت به چنین شیوه برخورد همیشه عامل محدودکننده توسعه پوتنسیال واقعی مناسبات پاکستان — روسیه بود.
مناسبات بین الدولتی زمان ادامه می یابند، وقتیکه اهداف مشترک وجود داشته باشند. مناسبات مشترک خصمانه، اصطحکاک ها و رقابت چنان روابط ایجاد میکنند و آنها تا زمان حفظ میشوند، تا چنین اساس موجود باشد.
اگر پاکستان قصد متنوع تر ساختن سیاست خارجی خود و کاهش وابستگی به دول بزرگ دیگر داشته باشد، پس آنگاه آنکشور باید از نقطه نظر اقتصاد امکان تعیین مناسبات دوجانبه را فراهم سازد. روسیه جهت امضای موافقت نامه راجع به تجارت آزاد با پاکستان اظهار علاقمندی نموده که به توسعه همکاری دوجانبه مساعدت خواهد کرد. پاکستان میتواند به روسیه کالا صادر کند، چون واردات محصولات زراعتی از اروپا ممنوع شده اند. انرژی نیز برای کمپنی های نفت و گاز روسیه دلچسپ می باشد.
پاکستان میتواند مسیر مناسب بین المللی برای کالای روسی از طریق دهلیز اقتصادی چین — پاکستان در اختیار قرار دهد. مانع عمده برای توسعه مناسبات اقتصادی تعهدات متقابل مالی حل ناشده محسوب میشود. در حل این پرابلم نقش عمده را میتواند کمیسیون مشترک حکومتی در باره تجارت، همکاری اقتصادی، علمی — تخنیکی بین روسیه و پاکستان بازی نماید.
