هدف از مقاله ما تاًیین شاخص های همکاری های روسیه و چین در کشور های آسیای مرکزی ٬ با در نظر داشت علایق این دو دولت و تناسب علایق خود این کشور ها با ایشان در عرصه های اقتصادی و امنیت منطقوی٬ در چوکات دو پروژه بزرگ: «اتحاد اقتصادی آسیا-اروپا» و «کمربند اقتصادی راه ابریشم» می باشد. آنچه به امنیت منطقوی ارتباط میګیرد٬ البته متمرکز برمبارزه علیه تروریزم و عدم نفوذ آن در خود این کشور ها و کشور های آسیای میانه و همچنان دفع منشه های خطرات داخلی ٬ تروریزم و اکستریمیزم در آسیای میانه می باشد. این کشور ها نظر به نزدیکی شان باافغانستان ومنطقه خاور میانه با خطرات جدی امنیتی مواجه استند٬ که از جمله نشر اسلامیزم رادیکال ٬ تروریزم٬ تجارت و قاچاق مواد مخدر و همچنان مشکلات شان در بستن سرحدات شان می باشد. در پهلوی آن تهدیدات داخلی٬ ناشی از نهاد های غیر متعادل سیاسی و پرابلم های بطی بودن رشد اقتصادی ٬که باعث کمبود کار و عامل عمده مهاجرت های اجباری می گردد ٬ از معضلات دیگریست در کشور های آسیای مرکزی.
مشکلات عمده بین کشور های شامل منطقه را در قدم اول مناقشات انرژی آبی و انرژی برقی ٬ کنترول و امنیت بین مرز های کشور های شان با افغانستان٬ بستن راه های ترافیک مواد مخدر ٬ خرید و فروش غیر قانونی اسلحه و بعضی مسایل دیګر تشکیل می دهد. کشور های منطقه علاقمندی به بازیگران خارجی برای از بین بردن مشکلات نامبرده دارند ٬اما نمی خواهند این هدف شان به ضرر استقلالیت شان تمام ګردد. در چنین شرایط آنها کوشش می کنند تااز همکاری همه جانبه سیاست خارجی خود استفاده نمایند٬ که هدف شان دریافت و تاًیین منافع ملی شان در تاًمین بالانس در مناسبات شان با ابرقدرت ها ست.
منطقه آسیای میانه از لحاظ جغرافیوی در مرکز آسیا — اروپا بین کشور ها پیشرفته اقتصادی و همچنان کشور های سریعآ در حال رشد جنوب شرق آسیاکه در سازمان بزرګ منطقوی ASIAN شامل استند ٬ قرار دارند. امکانات عمده آسیای میانه در ایجاد راه های ترانسپورتی است٬ که چین در چوکات «کمربند اقتصادی راه ابریشم» از سال ۲۰۱۳ به این پروژه بزرګ علاقمندی خاص دارد٬ تا بتواند امتعه خود را به اروپا صادر نماید.
استراتیژی مشخص کشور های مختلف آسیا مرکزی در رابطه به پروژه ای منطقوی و فرا منطقوی «کمربند اقتصادی راه ابریشم» ٬ متفاوت است. مثلاً قزاقستان و قرغستان در های باز همکاری را با ابر قدرت ها اقتصادی دارند ٬ این کشور ها روسیه و چین را منحیث همتا های عمده اقتصادی خود میدانند و ایشان عضویت «اتحادیه آسیا-اروپا٬» «سازمان قرارداد امنیت دستجمعی» و «سازمان همکاری شانهای» را دارند. در چوکات سیاست خارجی همه جانبه خود مناسبات شانرا با بازیګران دیګر مانند اتحادیه اروپا ٬ جاپان ٬ امریکاو هند نیز حفظ می نماید. ازبکستان و مخصوصآ ترکمنستان سیاست متغایر دارند ٬در سیاست خارجی آنها به سازمان های بین المللی و منطقوی چندان وقع نمی ګذارند واساس سیاست خارجی شان به اساس مناسبات دو جانبه استوار است٬ ازبکستان صرف در «سازمان همکاری شانهای» عضویت دارد و ترکنمستان سیاست نیترال یا بی طرفانه دارد و اجازه دخول را در سازمان های نظامی در قانون اساسی خود منع قرار داده و در هیچ یک از سازمان های منطقوی که پیشتر از آنها نام بردیم عضویت ندارد. تاجکستان سیاست میانه روانه دارد ٬ این کشور شامل «سازمان همکاری شانهای» و «سازمان قرارداد امنیت دستجمعی» است٬ اما در «اتحادیه اقتصادی آسیا-اروپا» شرکت ندارد. هدف روسیه در همکاری اش با کشور های آسیای مرکزی بسیار واضع است ٬ و آن هم امنیت در سرحدات اش٬ خاصتآ بعد از وقایع در سوریه و عراق ٬ روسیه و چین نګرانی های خود را از درک رشد تروریزم و اکسترمیزم مذهبی در این مملک پنهان نمیکند. رسک را در عرصه میتوان از طریق رشد مداوم اقتصادی کشور های آسیای مرکزی کم تر ساخت٬بنا و.و.پوتین و سین زی پین در مورد ادغام دو پروژه بزرگ اقتصادی «کمبربند اقتصادی راه ابریشم» و «اتحاد اقتصادی آسیا-اروپا» به توافق رسیدند ٬ که با چنین تعامل می توانند از پوتانسیل عظیم آسیای مرکزی استفاده صورت ګیرد و بدین اساس در اقتصادی و امنیت این کشور ها رول عمده را بازی نمایند.
آسیای مرکزی منطقه بسیار مغلق شمرده می شود ٬ با ظرفیت بزرگ منابع نفت و گاز این کشور ها سبب توجه ابرقدرت های منطقوی و جهانی گردیده. رقابت در عرصه تاًثیرات کشور های خارجی بالای شان ٬می تواند رول منفی در پیشرفت منطقه بازی نماید و همچنان پرابلم های موجود را بیشتر بسازد٬ منجمله در عرصه ای امنیت. برایشان همکاری با روسیه و چین در منطقه مهم است ٬تا منافع جیو پولیتیکی و استراتیژیکی شان مطابقت پیدا کند.
هر دو طرف ضرورت مقابله علیه تهدیدات امنیتی را دارند٬ خاصتا برای روسیه که می تواند این تهدیدات به طرف قفقاز شمالی نفوذ نماید ٬ چون کنترول از مهاجرت از این کشور ها بسیار ضعیف است و برای چین هم خطری است از رشد اکستریمیزم و سپراتیزم درمناطق مسلمان نشین ولایت سیزیان. بدین لحاظ برخورد روسیه و چین در اوضاع آسیای مرکزی مشابه است٬ هر دو کشور به یک اندازه علاقمند به استقرار سیاسی از طریق رشد اجتماعی و اقتصادی این منطقه می باشند.
خطر بازگشت تروریست های فققاز شمالی و آسیای مرکزی از سوریه و عراق به روسیه دیده میشود, که تقریبابه ۵-۷ هزار نفر میرسد. در سوریه بزرگترین باند از گروپ ازبک ها بنام « جماعت امام بخاری » در شهر حَلب سوریه مستقر گردیده اند و این شهر تا به حال در تصرف شان قرار دارد. خطر میرود آن میرود که ممکن با آزادی حلب ایشان دوباره به ازبکستان برگشت نمایند٬ چنانچه ٬ در این هفته قوای سوریه بسیار کوشش نمود تا این شهر را ازدست همین تروریست ها خلاص نماید ٬ ګروپ کوچک تر دیګر بنام «جماعت توحید والجهاد» از ازبکان در ولایت دیگر اِدلِب لانه نموده ٬ در گروپ «سیف الله شیشانی» داغستانی ها و چیچین ها تنظیم گردیده و رهبری آنرا ازبک ابو ابید المدانی بدوش دارد ٬ گروپ دیگر «جهش المهاجرین والانصار » که از روسیه و دیگر کشور های آسیای مرکزی متشکل است نیز در سوریه بیداد می کنند. ګروپ های تروریستی از رو سیه و آسیای مرکزی نه تنها در سوریه و عراق فعالیت دارند٬ بلکه در افغانستان٬ پاکستان و لیبیا نیز می جنګند. از چین نیز ګروپ ۳۰۰ نفری از اکستریمیست های اویګور در سوریه و عراق می جنګند. در افغانستان به اساس محاسبات کارشناسان ملل متحد ۱۵۰ جنګنده از « حرکت اسلامی ترکستان شرقی» مربوط به چین فعالیت دارند.
پیکین از لحاظ پلان ها استرتیژیک خود٬ می خواهد که آسیای میانه فضای امن و سنگر محکم برای مقاصد سیاسی اش در حوضه آسیا — اقیانوس باشد و برای مسکو بسیاری از این کشور ها متحدین اش در« سازمان قرار داد امنیت دستجمعی» و «اتحادیه اقتصادی آسیا-اروپا» میباشد و برای مسکو مهم است که قسمت دیګر کشور های که شامل این سازمان ها نیستند ٬ نیوترالیتیت خود را حفظ نمایند.
البته طبعآ منافع اقتصادی روسیه و چین در آسیای مرکزی بیشتر کرکتر رقابتی را دارد که همان عرصه های تمدید راه های ترانسپورتی و لوله ګاز می باشد ٬ از همان آوان پیکین در تلاش بود تا منافع خود را از طریق «سازمان همکاری شانهای» تاُمین نماید و هدف اش آنست تا در چوکات این سازمان «زون آزاد تجارتی » ایجاد گردد٬ که در نتیجه این اینترس خود را در مجموع در کامپلکس « پروژه اقتصادی راه ابریشم » ادغام نمود.
هر دو کشور مدومآ دیالوګ های فعال را در عرصه تاًمین فضای همکاری مشترک پیش می برند ٬ قسمی که می دانید ٬ در کشور های آسیای مرکزی روسیه نیرو های بزرګ نظامی خود را دارد٬ ساختار های قرار ګاه های نظامی روسیه در قزاقستان ٬ قرغستان و تاجکستان به شکل عنعنوی ثبات را در منطقه تاُمین مینماید ٬ که در چوکات «سازمان قراردادامنیت دستجمعی» شکل ګرفته ٬ در غیر آن روسیه توافق نامه های دوجانبه نیز باکشور های آسیای مرکزی دارد.
به شکل عنعنوی رول زبان روسی٬ کلتور و سیستم تعلیم وتربیه روسیه در مدرنیزه ساختن کشور های اسیای مرکزی نقش سازنده بازی می نماید ٬ چین نیروی قوی اقتصادی در منطقه دارد٬ از این لحاظ کشور ها در صدد آند٬ تا مخرج مشترک در مناسبات خود با کشورهای آسیای مرکزی داشته باشند.
در ۷ سپتامبر سال ۲۰۱۳ سی زین پین در سفرش به قزاقستان پیشنهاد پروژه ای «کمربند اقتصادی راه ابریشم» را مطرح نمود که در مجموع تاًثیرات چین را در تمامی ساحات اروپا-آسیا در طور دراز مدت تشدید می بخشد٬به هر ترتیب پیکین منافع روسیه را نیز در نظر داشته و تاکید می کند که این پروژه به هیچ وجه مخالفت با پروژه ای «اتحادیه اقتصادی آسیا- اروپا» که بعدآ در اول جنوری سال ۲۰۱۵ ایجاد ګردید ٬ همچنان مخالفت با «سازمان همکاری شانهای » که قبلآ ایجاد ګردیده ٬ندارد و همچنان متوجه «سازمان قرار داد امنیت دستجمعی» نیز نمیباشد. ناګفته نماند که منافع کشور های آسیای مرکزی از لحاظ اقتصادی و استقرار سیاسی در قدم اول باید مد نظر ګرفته شود. همین بود که در ۸ مه سال ۲۰۱۵ و.و.پوتین و سی زین پین اعلامیه مشترک صادر نمودند٬ مبنی بر « همکاری های شان در ادغام ساختمان این دو پروژه بزرګ. همچنان در اعلامیه آمده که جانبین در صدد یافتن راه امکانات در همکاری های موثر هر سه پروژه استند. همچنان ایشان در صدد اند تا نه تنها منافع همه کشور ها آسیای مرکزی در قدم اول در نظر ګرفته شود ٬ بلکه باید در فارمات مناسبات دو جانبه و چندین جانبه منافع و امکانات همکاری های وسیع را با کشور ها دیګری خارج این سازمان ها دریافت نمود. اما چین امروز دست زیر علاشه ننشسته در صدد عملی نمودن پلان های اقتصادی خود برآمده در سال ۲۰۱۴ سرمایه ګذاری در پروژه ساختمان های فرعی ولایت سینزیان ۳۶٬۷ ملیارد دالر٫ در سیستم آبیاری ۲٬۴ ملیارد دالر در ساختمان سرک ها ۶ ملیارد دالر سرمایه ګذاری در نظر ګرفته شد.چون برای چین پیشرفت اقتصادی این منطقه از اهمیت خاص برخوردار است و این امر را یکی از جهات مهم مبارزه با اکستریمزم اسلامی٬ تروریزم و سیپراتیزم می دانند.
مناسبات اقتصادی که از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۱۴ بین چین و کشور های آسیای مرکزی اصلاً دیده نمی شد ٬ در این سال به ۴۵ ملیارد دالر رسید.
از جهات اساسی سرمایه ګذاری چین در آسیای مرکزی را در عرصه انرژی و مواد احتراقی تشکیل میدهد. در قزاقستان سرمایه کذاری چین در این عرصه به ۴۰ ٪ می رسد ٬ که در ۷ ولایت این کشور در استخراج نفت صورت می ګیرد و سرمایه ګذاری مجموعی در این عرصه به ۴۵ ملیارد دالر رسیده. با ترکمستان در سال ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۳۸ قرارداد ۳۰ ملیارد متر مکعب ګاز امضا ګردید.
مهمترین پرنسیپ های همکاری بین روسیه و جمهوری مردم چین در آسیای مرکزی باید در مجموع روی درک درست ارتباط مستقیم بین پرابلم های امنیتی و استقرار سیاسی با پرابلم های اجتماعی-اقتصادی و رشد کلتوری استوار باشد.
علاقمندی بازی ګران خارجی در پروسه ایکه در آسیا مرکزی روان است و سیاست همه جانبه کشور های شامل این منطقه بشکل عینی یک پرینسیپ را درهمکاری دو کشور در مناسبات شان با این دول رقم میزند. یعنی این کشور ها برای چین و روسیه تفهیم می نمایند که مناسبات همکاری شان در آسیای مرکزی نباید متوجه کشور سوم باشد٬ و برعکس باید به شکل موثر همکاری وسیع رابا همه نیرو های که خواهان رشد مداوم این منطقه استند ٬ سازمان داد٬ که بکلی با روحیه «سازمان همکاری شانهای» همنواه است. البته هم چین و هم روسیه مخالف این خواسته های شان نیستند ٬ زیرا هدف ای را که این دو کشور در سیاست شان با کشور های آسیای مرکزی دارند ٫ مغایرت با این خواسته های برحق این کشورها ندارد و برعکس می تواند همکاری شان با کشور های خارج در تامین اقتصاد و امنیت منطقه کمک نماید. ما حرف های خود را در این عرصه همکاری های روسیه و چین در آسیای مرکزی ادامه می دهیم.
