مسکو و تهران در حال بررسی امکان ساختن کانال بین بحیره کسپین و خلیج فارس هستند که کاملا در خاک ایران کشیده خواهد شد. کانال 700 کیلومتری می تواند راه باستانی تجارتی « از وایکینگ ها بسوی ایرانی ها» را نفس تازه بخشد. در این جا — تغییر جدی لوژستیک ترانسپورتی در اورآسیا و عایدات میلیاردی تعدادی از کشورها و ضرر کشورهای دیگر — مطرح است. شما را با توضیحات مفصل در خصوص این طرح بلندپروازانه و عواقب احتمالی جیوپلیتیکی آن آشنا می کنیم.
دخالت سیاست
پیداست همانا تشدید مناسبات با انقره به دلیل حادثه که با طیاره روسیه درسوریه اتفاق اقتاد، مسکو و تهران را وادار کرد به این طرح فراموش شده برگردند. ترکیه بخوبی از قطعه توس خود (کانال بوسفور) در صورت درگیری آشکار با روسیه آگاه است و از اینرو در مذاکرات دائما از این قطعه بازی توس خود برای تهدید روسیه استفاده می کند. سلب چنین اهرم جیولیتیکی از ترکیه بطور ریشه ای مناسبات روسیه — ترکیه را تغییر خواهد داد.
نتیجه دیگر آن، ساخت کانال قابل رقابت با کانال سوئز ، شاهرگ اصلی متصل کننده آسیا و اروپای غربی، خواهد بود.
ساخت کوتاه ترین راه آبی در حوضه اقیانوس هند از آتلانتیک شمالی در مسیر ولگا — بالتیک باعث احیای راه باستانی تجارتی « از وایکینگ ها تا ایرانیان» خواهد شد و بطور ریشه ای لوژستیک حمل ونقل اورپا- آسیا را تغییر خواهد داد. در این رابطه حاشیه بحیره کسپین و سیستم کشتیرانی روسیه از انگیزه قدرتمند رشد وتکامل برخوردار خواهد شد. روسیه و ایران نفوذ خود بر کشورهای منطقه — از جمله آذربایجان را افزایش خواهند داد که هم اکنون تا حد زیادی به ترکیه تکیه دارد.
کانال باعث افزایش تجارت بین بخش اروپایی روسیه و کشورهایی مانند هند و چین خواهد شد. بدین ترتیب آن را می توان « راه ابریشم آبی» نامید.
این پروژه به دلایل سیاسی با برخورد خصمانه کشورهای پادشاهی سنی شرق میانه و شرکای گرامی غربی ما روبرو خواهد شد. هیچ یک از این کشور ها نیازی به تلاش های روسیه و ایران ندارند. بلی، کانال سوئز توسط مصر کنترل می شود اما هر دو خروجی این کانال به بحیره سیاه و اقیانوس اطلس تحت کنترل کشورهای ناتو قرار دارد. در صورت تمایل، سرحدیان ترکیه، اسپانیا و یا انگلیس می توانند هرنوع باری که از کنار سواحل آنها رد شود را بازرسی کنند.
مفاد و ضررها
آنچه به قیمت و زمان ساخت این کانال و سود احتمالی آن مربوط می شود، بهتر است به نمونه کانال سوئز توجه شود. هم اکنون حدود 7-5 میلیارد دالر در سال مفاد نصیب مصر می شود. در سال 2015 میلادی ساخت کانال « دوبلور» آن به درازای 70 کیلومتر به پایان رسید تا بتوان در آنجا حرکت کشتی ها در دو مسیر رفت و برگشت را بطور دائمی تأمین کرد. این طرح طی یکسال به پایان رسید و 4 میلیارد دالر مصرف داشت. دولت مصر امیدوار است که با مدرنیزه کردن این کانال ، کشور بتواند تا سال 2025 میلادی 13-10 میلیارد دالر در سال از راه ترانزیت عاید کسب کند.
از آنجا که 450 از 700 کیلومتر کانال بحیره کسپین — خلیج فارس از راه رودخانه های موجود قابل کشتیرانی کشیده خواهد شد بنا براین فقط ساخت 250 کیلومتر باقی می ماند. شاید برای ساخت آن 15-10 میلیارد دالر ضروری باشد و سود آن حدود 3 میلیارد دالر در سال باشد. در اینصورت، این پروژه طی 5 سال جبران میگردد.
برای مصر ساخت کانال جدید بحیره کسپین — خلیج فارس حاوی چنین دورنمای شادی نخواهد شد. برای ترکیه این یک فاجعه بزرگ خواهد بود، زیرا از بخش اعظم درآمد خود از طریق ترانزیت محروم خواهد شد.
کانال ترانس ایران ضربه شدیدی به بریتانیا و آمریکا خواهد زد که نفوذ جهانی آنها تا حد زیادی بر کنترل راه های اصلی تجارتی استوار است: ساختن کانال ترانس ایران امکانات آنها در کنترل تجارت در منطقه را محدود خواهد کرد. هیچگونه شکی نیست که این طرح با مقاوت سرسختانه ای از سوی کشورهای غربی روبرو شود، درست به همان شکل که آمریکا منتها تلاش خود را می کند تا مانع از ساخت کانال نیکاراگوا شود که می تواند گزینه مسیر پاناما باشد که تا کنون عملا تحت کنترل آمریکا قرار دارد.
باید برای واکنش غرب آماده بود — به محض بررسی جزئیات ساخت کانال بحیره کسپین — خلیج فارس، از رسانه های غربی خیلی چیزها در باره آسیب شدید به محیط زیست خواهیم شنید و اینکه این کانال می تواند ضرر زیادی به طبیعت وارد آورد ، در باره ضررهای تجارتی زیاد آن، در باره ضررهای وارده به دهقانان بیچاره ایران. آنها حتما دلایلی عنوان خواهند کرد که بر اثر ساخت این کانال دهقانان ایرانی دچار رنج و مشکلات زیادی خواهند شد.
از اینرو، مسکو و تهران برای نشان دادن تمام اسناد ضروری خود در این بازی آماده نیستند و سعی می کنند به ندرت در باره این موضوع صحبت کنند. نمونه نخست وزیر نیکاراگوآ گویاست. مقامات ایران و روسیه باید پیش از پیش به انتقادات و فشار فوق العاده شدید و خشن آماده باشند. از سوی دیگر، چنین برخوردی برای مسکو و تهران چیز تازه نیست. می توان امیدوار بود که اینبار طرح ساخت کانال بحیره کسپین — خلیج فارس اجرا شود.
اتحاد شوروی در سال های گذشته هیچگونه توجهی به این طرح نشان نداد. عطا ترک مصلحت گرا سکولار بهتر از شاه ایران مفاد ساخت کانال را درک کرده بود و مناسبات بین اتحاد شوروی و ترکیه دوستانه بود و دلیلی برای جستجوی گزینه گران قیمت بوسفور و داردانل وجود نداشت.
