مناسبات ناتو و روسیه ساده نیست. بدشواری می توان نمونه دیگری یافت که حرف و عمل تا این حد با هم تفاوت داشته باشد. ائتلاف سالهای طولانی می گفت که روسیه برای ناتو — شریک الویت دار است، اما در عمل به هرکاری دست زد تا مانع از این مشارکت شود. تلاش های مسکو جهت دفاع از منافع شرکای خود و بازی بر اساس قوانین یکسان بدون توافق با واشنگتن و یا حداقل بروکسل، روسیه را با اتهامات بی اساس روبرو ساخت.
در سال 1994 میلادی روسیه اعلامیه بوداپست سازمان امنیت وهمکاری اروپا را به امضا رساند و در سال 1997 میلادی امضای خود را پای قانون اصلی گذاشت. بدین ترتیب، روسیه « احترام به حاکمیت و استقلال و تمامیت ارضی تمام کشورها و حق لاینفک آنها در انتخاب وسایل برای تأمین امنیت خود » را تحکیم بخشید. اما بزودی معلوم شد که روسیه و کشورهای عضو ناتو این حقوق را به اشکال متفاوت درک می کنند. کشورهای عضو ناتو شرکت فعالی در یکسری درگیری ها داشتند: عراق، افغانستان، سودان و کشور سابق یوگسلاوی. شایان ذکر است که روسیه طی این سالها با پیشنهاد ابتکارات صلح آمیز سعی کرد جنبه های جدید معماری امنیت اروپایی را به بحث بگذارد.
سرگی یرماکوف، معاون رئیس مرکز اطلاعاتی — تحلیلی «تاوریچسکی»انستیتوی پژوهش های استراتژیک روسیه در این خصوص گفت: برخورد روسیه — امنیت برابر و غیر قابل تقسیم — در غرب بطور یکسان پذیرفته نشد. ابتکار مربوطه روسیه در باره پیمان امنیت اروپایی که مدودوف طی سالهای 2009-2008 میلادی مطرح کرد در غرب به عنوان « آنتی تز» ناتو تلقی شد. هر چند در واقع چنین چیزی وجود نداشت. بدین ترتیب مناسبات وخیم شد و شورای روسیه — ناتو نقش مهم ارگان مشورتی را به انجام می رساند، اما متأسفانه به مسائل کلیدی نمی پرداخت. زیرا برخوردهای بنیادی و ارزش های اصلی متفاوت بودند.
مهمترین اختلاف در آن زمان عملیات در صربستان بود. هم اکنون کارشناسان این نکته را مورد تأیید قرار می دهند که نظامیان ناتو از تمام انواع تسلیحات بر علیه صربستان استفاده کردند و کاری کردند تا یک طرف درگیری قومی پیروز شود. عملیات نظامی باعث کشته شدن 500 نفر از اهالی غیر نظامی شد. در این میان، مسکو منتها تلاش خود را برای دفاع از ساکنان صربستان به انجام رساند و سعی نکرد درگیری تشدید شود. در حالی که کارشناسان ناتو در اولین فرصت مناسب تصمیم گرفتند از همکاری با روسیه خودداری ورزند. اولین علامت در سال 2008 میلادی دریافت شد که روسیه اوستیای جنوبی را از حمله گرجستان نجات داد و حوادث اوکراین بهانه خوبی برای قطع کامل همکاری با روسیه شد.
دمیتری پولیکانوف عضو شورای «مرکز علمی — پژوهشی» در این خصوص گفت: جای افسوس است که این اتفاق به گناه ناتو رخ داد، این واکنش نسبت به الحاق کریمه به روسیه و حوادث آتی در اوکراین بود. هر چند روسیه تا آخرین لحظه آمادگی خود برای ادامه همکاری را مورد تأیید قرار داد. تعدادی پروژه ها که می توانستند باعث پیشرفت همکاری شوند نیز وجود داشت.
اما در ناتو تصمیم گرفته شد جهت فعالیت خود را تغییر ندهند و امنیت اروپایی را با توجه به غرب بسازند. مناسبات کنونی روسیه و ناتو عملا در حال انجماد قرار دارد.
الکساندر میخائیلوف عضو شورای سیاست خارجی و دفاع در این باره گفت: وضعیت کنونی — نه صلح و نه جنگ- است. برخورد ما نسبت به این ائتلاف سرد است، به ویژه که در حال حاضر ذخیره ای در بساط ندارد. خیلی چیزها در سالهای گذشته در زمان جنگ سرد برای روسیه خطرناک بودند. هم اکنون ما بخوبی درک می کنیم که ناتو یک ساختار بحد کافی محافظه کار است که از آن برای فشار بر دشمنان ناتو استفاده می شود. اما این فشار بیشتر احلاقی و روانی است. زیرا در حال حاضر این ائتلاف قادر نیست دست به اقدامات رادیکال بزند. جهان تغییر کرده است ، خطراتی که امروز واقعا از هر دو طرف وجود دارند جدی هستند. هیچ چیز عجیبی در اینکه در این اواخر آنها ما را دشمن خود اعلام کردند، وجود ندارد. ما دشمن بودیم و دشمن هم باقی ماندیم. هیچ چیز عجیبی در این موضوع نیست. اوضاع تغییر زیادی از زمان جنگ سرد نکرده است. دوره بهبود مناسبات و مشارکت وجود داشت که بیشتر از حالت سیاسی تا عملی برخوردار بود.
درک یک واقعیت ساده درس خوبی برای روسیه شد: در دنیای امروز برقراری مناسبات با شرکای اروپایی در ناتو فعلا ممکن نیست. موضع واشنگتن در این ائتلاف هنوز خیلی قوی است. واشنگتن قصد ندارد به منافع اروپایی توجه کند و مثل گذشته می خواهد از ائتلاف برای حل و فصل مسائل خود استفاده کند.
