افغانستان که زمانی ایستگاه اسطوره‌ای جاده ابریشم بود، با گنجینه‌های باستانی خود، موزیمی با درهای باز به روی باستان شناسان است. البته موزیمی که بسیاری از گنجینه‌های آن در اثر جنگ بر باد رفته و تاراج شده است و یا هم در احیای آن کاری صورت نگرفته است.
پس از چند دهه جنگ، میراث فرهنگی افغانستان در وضعیت بدی قرار دارد اما حالا گروهی از باستان شناسان تلاش دارند تا آثار تاریخی این کشور را روی نقشه بازگردانند.
علاقمندی به منابع طبیعی و معدنی، پدیده جدیدی نیست و یکی از دلایل ایجاد شهرهای بزرگ و مدیریت منابع همین علاقمندی به منابع طبیعی بوده است.
چند سال قبل یکی از بزرگ‌ترین محلات تاریخی با هزاران مجسمه بودا در ساحه مس عینک به دلیل داشتن منابع غنی مس، توسط چینایی‌ها کشف شد.
پیش از این نیز آثار تاریخی بسیار قدیمی در ولایات دیگر افغانستان از جمله بلخ کشف گردید که سرنوشت آخرین کشف در بلخ تا اکنون روشن نیست. اما کشف مجسمه های بودا و نسخه های تحریری روی پوست در منطقه "مس عینک" لوگر و کشف شهر باستانی جدید که بنام شهر "عصر برونز" یاد شده است اعتبار باستانی منطقه مس عینک لوگر را بیش از پیش تقویت می کند.
نور آغا نوری رئیس انستیتوت باستان شناسی افغانستان در مورد فعالیت های باستان شناسی در افغانستان و به ویژه کشف اخیر در مس عینک لوگر و ادامه حفاری ها در آنجا به اسپوتنیک گفت:
"مس عینک در ولایت لوگر در 30-35 کیلومتری جنوب شهر کابل موقیعت دارد. پس از کشف این آثار از سال 2009 تا اکنون حفاری ها در این منطقه توسط گروهی از باستان شناسان افغانستان با کمک و حمایت باستان شناسان خارجی ادامه دارد.
این ساحه در اوایل سال های 1963-1966 و بعدا در دهه 70 میلادی سروی شد و حفریات امتحانی در آنجا صورت گرفت. اما از 2009 به اینسو کار های حفاری به رهبری ریاست باستان شناسی افغانستان در این ساحه جریان دارد.
آثار به دست آمده در این منطقه به لحاظ تاریخی متعلق به دوره های مختلف و برخی مربوط به زمان ساسانیان (224 تا 651 میلادی) و کوشانیان (60 تا سال 375 میلادی) می‌شود. این آثار شامل مجسمه‌های سنگی و گلی، سکه‌های طلا، نقره، برنز و ده‌ها قلم اثر دیگر می‌شود در اثر کاوش‌های باستانشناسی کشف شده است."
در این آثار باستانی عبادت خانه های بودایی ها، اطاقک های راهبان و حدود 600 مجسمه بودا شامل آن.
همچنان در این آثار نسخه های تحریری که روی پوست حیوانات نوشته شده اند نیز شامل اند. گفته می شود که این آثار تحریری قدیمی ترین آثار بودایی اند، اما یافت شدن شهر عصر برونز که گفته می شود در زیر شهر بودایی پنهان است به قدامت باستانی این ساحه می افزاید.
آثار کشف شده "مس عینک" به موزیم ملی افغانستان در کابل منتقل شدند. همزمان با واگذاری مسئولیت کاوش‌های باستانشناسی در محل معدن مس عینک، در ولایت لوگر در جنوب کابل، به وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، صد قلم آثار تاریخی به موزه ملی این کشور تحویل داده شد.
آقای نوری می افزاید که، این کشف یک شهرک است که حدود چهار تا پنج هزار سال قدمت دارد و این شهرک در بالای یک معدن بزرگ قرار داشت. و شواهد استخراج معدن در دوره های باستان نیز در این منطقه کشف گردیده است و اینکه استخراج این معادن چگونه صورت می گرفت تا اکنون تاریک باقیمانده. به گفته آقای نوری باستان شناسان تا اکنون این مرحله نرسیده اند.او گفت ما امیدوار هستیم که بعد از تکمیل کار های حفاری ما بتوانیم به تمام پرسش ها پاسخ دهیم.
در مورد فعالیت های باستان شناسی در شرایط کنونی افغانستان و اینکه آیا در شرایط کنونی فعالیت های باستان شناسان در افغانستان محدود نمی گردد و آیا باستان شناسان افغانستان و کشور های دیگر می توانند آزادانه فعالیت کنند یا خیر آقای نورآغا نوری چنین گفت:
البته به همه روشن است که ما در شرایط کنونی با یک سلسه مشکلات و به ویژه مشکلات امنیتی و بودجوی مواجه هستیم. همچنین کمبود باستانشناس های مسلکی نیز از جمله چالش های عمده برای فعالیت ما تلقی میگردد. اما با موجودیت تمام مشکلات ما در چند سال اخیر در ولایات مختلف افغانستان از جمله کابل، لوگر، بلخ، پروان، بامیان و هرات سروی ها انجام دادیم و در طول امسال حفریات در این ولایات آغاز گردیده است.
در ماه‌های اخیر گروه‌های باستانشناسی به شماری از محلات تاریخی که تا حال از نظر پنهان مانده، برای کاوش‌های باستانشناسی اعزام شده‌اند.
سال آینده پلان داریم تا در هشت ولایت دیگر نیز سروی ها را انجام دهیم. ریاست باستان شناسی برای وسیع ساختن حلقه فعالیت خود در تمام افغانستان برنامه ریزی نموده و در مناطق امن کار های سروی و حفریات را آغاز خواهند کرد تا از تخریب بیشتر آثار باستانی جلوگیری شود.
در مورد حمایت و کمک کشور های خارجی با ریاست باستانشاسی و موثریت این کمک ها آقای نوری می گوید:
متاسفانه در این اواخر کمک های کشور های خارجی با ریاست باستان شناسی بسیار محدود است.اما بانک جهانی از سال 2011 به اینسو برای حفریات در مس عینک با ما کمک های پولی را انجام می دهد و یک بودجه خاص سالانه را برای این ساحه اختصاص داده شده است. همچنین سفارت امریکا در کابل نیز با ما در زمینه برگزاری کورس های ارتقای سویه وهمچنین در قسمت بازسازی و نگهداری آثار به دست آمده کمک می کند. از کمک های سفارت فرانسه نیز در این زمینه نباید فراموش کنم.
آیا ازافتادن آثار باستانی به دست طالبان و فروش آن در بازار های سیاه گزارشاتی در دست است یا خیر؟آقای نوری گفت:
شمار زیادی از آثاری که در گذشته از محلات مختلف تاریخی کشور کشف شده و در موزیم های کشور نگهداری می‌شد، در زمان جنگ‌های داخلی کشور به سرقت رفت و برخی از آنها را گروه طالبان در زمان حاکمیت خود به دلیل این که "غیراسلامی" هستند، از بین بردند. در پی جنگ‌های طولانی و ناامنی، موزیم‌ها و آثار باستانی مورد تاراج و دست‌اندازی بیگانگان قرار گرفته و به خارج از کشور برده شدند.
اما خوشبختانه ریاست باستانشناسی به کمک وزارت داخله و نیرو های امنیتی در این اواخر یک قطعه امنیتی "012" رامشخص کرده اند تا از افتادن آثار باستانی به دست گروه های مسلح و فروش و قاچاق آنها در خارج جلوگیری نمایند. این قطعه همچنین در حفاظت مناطق سروی شده نیز با ما همکاری دارند.تعداد این قطعه اکنون حدود 500 نفر است اما در اینده در نظر است تا شمار آنها افزایش یافته و در تمام ولایات افغانستان وظیفه حفظ و نگهداری آثار باستانی را به پیش برند.
آقای نوری گفت: ماهمچنین برنامه های آگاهی دهی به شهروندان را نیز آغاز کردیم چون عدم آگاهی مردم نیز باعث تخریب آثار باستانی می گردد. برای حفاظت و کم از کم جلوگیری از تخریب ساحات، باستانشناسی، ساختمان های یک سیستم معلوماتی جیوگرافیکی را برای انستیتوت باستانشناسی افغانستان در کابل و انستیتوت پولیتخنیک کابل بررسی می کنیم که از آن می توان به عنوان یک مدل و نمونه برای انکشاف آینده و به عنوان عرضه کنندۀ خدمات استفاده کرد.
آقای نوری، رئیس مرکز باستان شناسی کابل ابراز امیدواری می کند که پروژۀ شناسایی میراث های فرهنگی در افغانستان به باستان شناسان یک نقشی را در حفظ گذشتۀ افغانستان که برای آیندۀ صلح آمیز تر و مرفه تر در تلاش است فراهم کند.