نخستین بار نگرانی در مورد حضور داعش در افغانستان و تلاش این گروه برای نفوذ به آسیای میانه، در سال 2014 از سوی یک مقام محلی افغانستان مطرح شد. عطامحمد نور سرپرست ولایت بلخ در آخرین روز از سال 1393 گفت: «برنامۀ استراتیژیک برای نفوذ گروه داعش از طریق شمال به کشورهای آسیای میانه در جریان است.» او گفت که اطلاعات را با رهبری حکومت شریک ساخته و رییس جمهوری و رییس اجراییه را به بیتوجهی در برابر این اطلاعات متهم کرد.
همان زمان سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در نشست فوق العاده شورای امنیت سازمان ملل هشدار داده بود: «شمال افغانستان به تدریج به پایگاه هراس افگنی جهانی به رهبری شاخۀ افغانستان داعش مبدل میشود. این گروه میکوشد تا برای انجام حملههای ویرانگرانه در منطقه، بر بنیاد اندیشههای خلافت بدنام شان، پایگاه ایجاد کند.»
شماری از تحلیلگران در آن وقت، در مورد حضور داعش در افغانستان، دیدگاه دیگری داشتند. آنها حضور داعش را در افغانستان یک هیاهوی سیاسی و شایعهپراکنی دشمنان میخواندند.
امرالله صالح، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، باور داشت: «داعش در افغانستان هیچ جایگاهی ندارد. نه زمینههای اعتقادی برای آن گروه وجود دارد و نههم زمینههای پذیرش اجتماعی. لذا هیاهوی بهراه افتاده از آمدن داعش به افغانستان، یا وهم و خیال اندیشی است، یا آنکه گم کردن راه است.»
نخستین حمله داعش در افغانستان
اولین حمله داعش در افغانستان در ماه حمل 94 در شهر جلال آباد مرکز ولایت ننگرهار انجام شد. در این حملۀ انتحاری که توسط یک سهچرخه به ساختمان کابل بانک صورت گرفت، وزارت داخله افغانستان کشته شدن 33 نفر و زخمی شدن بیش از صد نفر را تایید کرد.
حکومت افغانستان که تا پیش از آن حمله، حضور داعش را در افغانستان رد میکرد، سرانجام به فعالیت داعش در خاک این کشور اعتراف کرد. محمد اشرفغنی که به بدخشان سفر کرده بود در مصاحبه با رسانهها گفت: «در حادثه وحشتناک ننگرهار چه کسی ابراز مسئولیت کرد؟ طالبان ابراز مسئولیت نکردند، داعش ابراز مسئولیت کرد.»
پس از اثبات حضور گروه داعش در خاک افغانستان، ژنرال دوستم؛ معاون اول ریاست جمهوری، نخستین مقام بلند پایهای بود که درباره فعالیت داعش در ولایتهای شمالیِ فاریاب، جوزجان ، سرپل و بدخشان سخن زد. وی در این مورد به رسانهها گفت: «گزارشهای اطلاعاتی حاکی از آن است که این افراد در نظر دارند تا از مسیر ولایت بادغیس در شمالغرب و ولایت بدخشان در شمالشرق، در شمال افغانستان مستقر شوند.»
سپس در 15 ثور 1394 محمد حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان در جلسه استجوابیۀ پارلمان افغانستان گفت: «داعش میخواهد فعالیتهایش را از طریق افغانستان به آسیای مرکزی گسترش دهد.»
در ماه اپریل سال گذشته؛ امریکا با بیان اینکه نزدیک به 700 جنگجوی داعش در افغانستان فعالیت دارند، بزرگترین بمب غیر هستهای، موسوم به «مادر بمبها» را بر مخفیگاههای این گروه در شرق افغانستان استفاده کرد. پس از آن ژنرال جان نیکلسون؛ فرمانده نیروهای ناتو در افغانستان، در یک کنفرانس خبری در مرکز رسانههای حکومت گفت: «اقدامات امریکا به گونهی موثر برنامههای گروه تروریستی داعش را در افغانستان که در پی توسعه حضورشان هستند از هم گسیخته است.»
سربازگیری و حمله به سبک داعش
مدتی پس از اظهارات امریکا مبنی بر از هم پاشیدن گروه افراطگرای «دولت اسلامی» در افغانستان، این گروه نهتنها تضعیف نشد، بل؛ نشان داد که توانایی آن را دارد تا حملاتی را در قلب افغانستان راه اندازی کند.
پیکارجویان «دولت اسلامی» در یکی از خونینترین حملات، یک مرکز فرهنگی در غرب کابل را مورد هدف قرار دادند. وحیدالله مجروح؛ مشاور مطبوعاتی وزارت صحت عامه در یک نشست خبری گفت: «در نتیجه سه انفجار پیهم بر یک مرکز فرهنگی 41 نفر جان باخته و اضافهتر از 84 نفر زخمی شدهاند.»
این گروه اسلامگرای تندرو، از جهت نظام و شیوۀ حملات، تفاوتهایی با گروه طالبان و سایر گروههای تندرو دارد. طالبان یک گروه آرمانگرا است که ادعای خلافت را در یک دولت- ملت واحد دنبال میکند. اما تندروان داعش، داعیه ایجاد نظام خلافت در درون دولت-ملت را ندارد؛ بل؛ این گروه، داعیه ایجاد نظام خلافت فراکشوری در تمام کشورهای اسلامی را دارد.
جاوید کوهستانی؛ آگاه امور نظامی در افغانستان، در مصاحبه با اسپوتنیک اظهار داشت: «سبک و شیوه حملات داعش نسبت به دیگر گروههای تندرو بسیار بیرحمانهتر بوده است. آنها اموال و داراییهای مردم ساحات تحت کنترولشان به غارت برده و آن را جایز میپندارند. جهادالنکاح، سر بریدن افراد دشمن و گاهاً نیروهای خودی نیز در گروه داعش وجود دارد که به نسبت دیگر گروههای این چنینی کمنظیر است.»
آقای کوهستان در بخش دیگری از گفتههایش بیان داشت: «تفاوت داعش و طالب در اهداف و ساختار این گروهها است. طالبان زیر نام امارت اسلامی افغانستان فعالیت دارند و فعالیتهای آنها در افغانستان متمرکز است. اما داعش از نظر سیاسی، بهمانند القاعده یک گروه فرامنطقهای است.»
از نظر شیوه و سبک حملات، گروه داعش در افغانستان، بر خلاف طالبان که مدعی جنگ با خارجیها هستند، بیشتر حملاتشان را بر اقلیتهای مذهبی در افغانستان متمرکز کردهاند.
جاوید کوهستانی، ضمن وحشیانه خواندن حملات داعش بر گروههای مذهبی شیعه، به اسپوتنیک گفت: «اگر داعش بتواند در افغانستان پایگاههای دایمی ایجاد کند و به دامن زدن به تفرقه مذهبی ادامه دهد؛ میتواند افغانستان را به یک چالش بسیار بزرگ روبهرو بسازد. اما طالبان این خطر را برای افغانستان کمتر داشتهاند. اقوام اوزبیک، تاجیک و هزاره در کنار طالبان بودهاند و گروه طالبان در مناطق شیعه نشین قرارگاه و ساحات عبوری داشتهاند اما خطرات شان به مراتب کمتر از داعش بوده است. به این معنا که داعش برخورد جدیتر فرهنگی و مذهبی با اقلیت های دینی داشته است.»
داکتر عبدالغفور آرزو؛ آگاه روابط بینالملل و سفیر پیشین افغانستان در تاجیکستان، میگوید که شیوههای رفتاری داعش در افغانستان و چگونگی حملات این گروه، به نفع و ضرر کشورهای همسایه افغانستان وابسته است. وی در این باره به اسپوتنیک گفت: « داعش و هر جریان رادیکال دیگری که در افغانستان حضور دارد، در حقیقت از کشورهای همسایه وارد افغانستان میشوند. در حقیقت امر، شیوه حملات داعش در افغانستان بیشتر بر محور منافغ کشورهای همسایه میچرخد. تقابل منافع استراتیژیک کشورهای ایران و پاکستان نیز سبب شده تا این گروه آبشخوری برای ایجاد پایگاه در افغانستان داشته باشند.»
افراطگرایان تندرو دولت اسلامی، در یک حمله دیگر بر مسجد باقرالعلوم در منطقه چهاردهی کابل، عزاداران اربعین(چهلمین روز عاشورا) را مورد حمله قرار دادند. در این حمله که قربانیان آن عمدتاً شیعه مذهب بودند اضافهتر از 80 نفر کشته و زخمی شدند. پرنیل کاردیل، معاون نماینده خاص سرمنشی ملل متحد برای افغانستان در این باره گفت: «این حمله هولناک به عزاداری بیرحمانه است. یوناما در برابر تلاشهای اخیر افراطگرایان که خشونت فرقهای را در افغانستان دامن میزند، مراتب انزجار خود را اعلام می کند.»
داعش برای پیشبرد شیوههای خود در افغانستان، روشهای متعددی را برای جلب و جذب نیرو بهکار گرفته است؛ استفاده از شبکههای مجازی، استخدام در بدل پول و تبلیغ در مساجد و پایگاههای دینی. همچنان بر اساس گزارش برخی خبرنگاران محلی، مبلغان داعش در روستاهای افغانستان از طریق ارتباط رو در رو اقدام به جذب نیرو میکنند. گزارش هایی نیز وجود دارد که این گروه در مناطق تحت حاکمیت شان، نصاب تعلیمی «خلافت اسلامی» را آموزش می دهند. در ماه سرطان سال 96 بازمحمد داور، سرپرست ولسوالی درزاب جوزجان ضمن تایید این خبر به سلام وطندار گفت: «گروه داعش درباره نصاب تعلیمی خلافت اسلامی اطلاعیهای منتشر کرده است و بر مبنای آن از خانوادهها دعوت شده تا کودکانشان را در مکتب های زیر حاکمیت آنان بگذارند.»
داعش؛ پروژه امریکایی
حامد کرزی؛ رییس جمهوری پیشین افغانستان که در آخرین روزهای ریاست جمهوریاش ساز مخالفت با امریکاییها را سر داده بود، در مصاحبه با «آناتولی» به صراحت بیان داشت که داعش پروژه امریکایی است. وی به این خبرگزاری گفت: «آمریکا نمیخواهد که اقدامات تروریستی در افغانستان پایان یابد. اگر اینگونه نبود، تهدیدات تروریستی علیرغم حضور آمریکا در افغانستان هر روز بیشتر نمیشد. حضور آمریکا در افغانستان به رشد و قدرتگیری داعش کمک کرده است.»
اعضای مجلس نمایندگان افغانستان که بارها از حضور نیروهای ستیزهجو در افغانستان ابراز نگرانی کردهاند، مدام انگشت انتقاد را به سوی حکومت وحدت ملی افغانستان بردهاند. وحیدالله بارکزی؛ عضو مجلس در مصاحبه با رسانههای محلی، ضمن انتقاد از دولت گفت: «داعش پروژهای است که توسط حکومت امریکا در افغانستان راه اندازی شده و از طریق حکومت وحدت ملی این پروژه تطبیق می شود.»
برخی کارشناسان مسایل نظامی در افغانستان بر این باورند که جنگ داعش در افغانستان، یک جنگ نیابتی است. آنها معتقدند که افغانستان تخته خیز داعش برای پریدن به کشورهای آسیای میانه و ایران است. جاوید کوهستانی میگوید که یکی از اهداف شکل دادن داعش در افغانستان، نفوذ به کشورهای منطقه است. وی در این باره به اسپوتنیک گفت: « خطر اصلی داعش برای کشورهای منطقه است چون این جنگ، یک جنگ نیابتی است. گروه تندرو داعش به نیابت از ایالات متحده و متحدین ناتو و طرفداران شان، مانند عربستان سعودی، میخواهند از افغانستان علیه منافع روسیهای که درسوریه و عراق منجر به شکست این ساختار شده است استفاده کنند. آنها میخواهند که جنگ را به جنوب مرزهای سنتی و قدیم شوروی بکشانند و توجه روسیه را از اروپای شرقی، کریمیه، اوکرایین ، سوریه و عراق و از دیگر بازیهای منطقهای دور بسازند.»
دونالد ترامپ؛ در دوران پیکارهای انتخاباتی، هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق امریکا را مسئول پیدایش داعش خواند. او در مصاحبه با شبکه "CBS" اظهار داشت: « هیلاری کلینتون به دلیل سیاستهای احمقانهاش مسئول بهوجود آمدن داعش است.»
دفتر معاونت ملل متحد برای افغانستان(یوناما) گفته است که حملات گروه «دولت اسلامی» در کابل افزایش چشمگیری داشته است. بر مبنای گزارش یوناما ازاول جنوری ۲۰۱۶بدینسو، حملات بر مساجد، زیارتگاهها و سایر عبادتگاهها موجب کشته شدن حد اقل ۲۷۳ نفر و زخمی شدن ۵۷۷ نفر غیر نظامی شده است.
ممکن است عقاید نویسندگان مقالات با سیاست های اسپوتنیک مطابقت نداشته باشد.